منظومه‌ی شمسی چگونه شکل گرفت؟

تاكنون نظریات زیادی در مورد منشأ منظومه شمسی و زمین ارائه شده است، در میان آن‌ها، دو نظر اساسی وجود دارد. اولی، فرضیه برخورد نزدیك نام گرفته است. بر این پایه است كه سیاره‌ها، از مواد جدا شده از خورشید، تشكیل شده‌اند. بر طبق آن، كشش گرانشی یك ستاره یا دنباله‌دار به حدی بوده كه هنگام عبور از كنار خورشید مقداری از ماده آن را بیرون كشیده است. زمین ما عضوی از خانواده خورشید می‌باشد. منظومه شمسی شامل نه سیاره اصلی، تعداد زیادی قمر طبیعی (اقمار)، تعداد زیادی سیارك ها، تعداد نامعلومی ستاره‌های دنباله‌دار به همراه شهاب‌ها، شهاب سنگ‌ها به دور خورشید در حال گسترش هستند.

در اوایل قرن بیستم میلادی دو اخترشناس امریكایی نظریه برخورد نزدیك را ارائه دادند كه بنا به عقیده آن‌ها، ذراتی از ماده خورشید، در اثر برخورد نزدیك یك ستاره دیگر بیرون ریخته است. بعداً این ذرات به همدیگر پیوسته و اجرام بزرگی را تشكیل می‌دهند كه از این اجرام بزرگ، سیاره‌ها به وجود آمده‌اند.

فرضیه كانت-لاپلاس

نظریه مهم دیگر در سال 1755 میلادی (1134 شمسی) به وسیله فیلسوف آلمانی، امانوئل كانت، مطرح شد. نظر كانت به عقیده قابل قبول امروزی شبیه می‌باشد. بر طبق آن، منظومه شمسی از یك ابر گاز و غبار در حال چرخش، شكل گرفته است. نظر كانت به وسیله ریاضیدان فرانسوی به نام پیر دو لاپلاس بسط داده شد. فرضیه كانت - لاپلاس، یك ابر بسیار بزرگ از گازهای داغ را ترسیم می‌كند كه به دور محور خود می‌چرخد. كانت و لاپلاس، این ابر بزرگ را سحابی نامیده‌اند. سرد شدن گاز سحابی، باعث انقباض آن می‌شود.

در این ضمن، با انقباض جرم اصلی، حلقه‌هایی از گاز در اطراف آن باقی می‌مانند. این جرم اصلی همان خورشید است. حلقه‌ها، در اثر نیروی گریز از مركز (نیرویی است كه اجسام در حال چرخش را به طرف بیرون از مركز چرخش می‌راند). از مركز دور می‌شوند؛ بنابراین فرضیه، حلقه‌های جدا از هم، منقبض شده و سیاره‌ها را به وجود آورده‌اند. دانشمندان در درستی این نظر تردید دارند، چرا كه گازهای داغ گرایشی به انقباض ندارند، بلكه در فضا گسترش می‌یابند.

نظریه جدید ابر غبار

فیزیكدان آلمانی كارل فون وایتسزیكر بنیاد اصلی تئوری جدید ابر غبار را پیشنهاد كرد. بعد از آن اخترشناس امریكایی به نام جرارد كویپر نظر وایتسزیكر را به‌صورت تئوری جدید منشأ منظومه شمسی تكمیل كرد. سیارات منظومه شمسی، از همان گاز و غباری شكل گرفته‌اند كه خورشید از آن پدید آمده است.

ابر بزرگ با گردش خود در فضا به بخش‌های کوچک‌تری تقسیم شده است. ذرات موجود در این بخش‌ها، همدیگر را جذب كرده‌اند و سرانجام سیاره‌ها را به وجود آورده‌اند. بیشتر مواد ابر اصلی در اثر تابش خورشید از آن دور شده‌اند، ولی پیش از آنكه خورشید، حالت ستاره به خود گیرد، اندازه سیاره‌ها به حدی رسیده بود كه می‌توانستند در مداری به دور آن باقی بمانند یا گردش كنند.

 تهیه: مرتضی عرفانیان